De Hervormde Gemeente te Heerlen

Op 7 november 1648 geven de Staten-Generaal aan de Hervormde Gemeente te Heerlen toestemming om een predikant te beroepen. Ds. Wilhelmus Nobis komt naar Heerlen, waar het bestaan voor hem en zijn gelovigen niet eenvoudig blijkt te zijn. In die tijd zijn de verhoudingen tussen katholieken en protestanten nogal gespannen. De protestanten zijn de ‘bevoorrechte kerk’ en gebruiken de Pancratiuskerk als kerkgebouw.

Immers: wanneer door de inneming van Maastricht in 1632 onder Prins Frederik Hendrik in dit gewest een einde wordt gemaakt aan de Spaanse overheersing, moet een aantal zaken, waaronder het gebruik van de plaatselijke kerken opnieuw worden geregeld. Vrijheid van rooms-katholieke eredienst en de rechten van de protestanten moeten met elkaar in overeenstemming worden gebracht. De Staten-Generaal bepalen dat in plaatsen waar maar één kerk is, de beide kerkgemeenschappen beurtelings van dit ene kerkgebouw gebruik zullen maken. Dit stelsel wordt ‘simultaneum’ genoemd. In Heerlen wordt in de jaren 1649 tot 1830 simultaan gekerkt in de 12e eeuwse St. Pancratiuskerk. Ten behoeve van de Hervormde Gemeente wordt in 1719 een orgel gebouwd en geplaatst. 

Wanneer in 1830 de protestanten definitief uit de Pancratiuskerk worden verwijderd, telt de gemeente 188 zielen. De opheffing van het simultaneum is het einde van talrijke kleine en grote strubbelingen, waarover boeiende, spannende verhalen zijn geschreven.

Aan de Klompstraat verrijst een protestants kerkje: in 1813 vindt de inwijding plaats. In 1949 wordt de kerk gesloopt. Het is al ruim voor de Tweede Wereldoorlog niet meer toereikend. De geloofsgemeenschap is immers sterk gegroeid, vooral door de werkgelegenheid in De Mijnen. Er is een bouwfonds gevormd en de burgerlijke gemeente Heerlen draagt met 20% bij in de kosten van de bouw van een nieuwe kerk. Er is inmiddels geschikt terrein aangekocht aan het Tempsplein, nr 14.

Het kerkgebouw heeft de vorm gekregen van een grieks kruis met een zadeldaktoren, ontwerp van architect Stuivinga te Zeist. Het Christusbeeld staat dan al op het plein.
Op 23 oktober 1932 is de feestelijke inwijding van de kerk.

De Gereformeerde Kerk van Heerlen

De geschiedenis van de Gereformeerde Kerken in Limburg begint in Helmond: in november 1887 wordt een Gereformeerde Kerk geïnstitueerd, in het spoor van de geloofsontwikkelingen, waarbij dr. Abraham Kuyper een belangrijke rol heeft gespeeld.

Vanaf 1911 vielen de Limburgse gereformeerden onder de Gereformeerde Kerk van Venlo. In 1915 werd de Gereformeerde Kerk van Heerlen geïnsitueerd. Deze omvatte alle Limburgse gereformeerden ten zuiden van Sittard. Later zijn daaruit nog weer andere gereformeerde kerken in dat gebied afgescheiden. In 1914 wordt een eigen kerkgebouw aan de Bekkerweg te Heerlen in gebruik genomen. Ook dit gebouw wordt in de loop van de jaren te klein en dat leidt tot de bouw van de achthoekige kerk aan de Burg. Waszinkstraat. In 1956 vindt in dit gebouw de eerste dienst plaats; de laatste dienst wordt gehouden eind 1991. Sindsdien heeft het gebouw een andere bestemming als kantoorruimte.

Samen op Weg

Het buiten gebruik stellen van de kerk aan de Waszinkstraat heeft alles te maken met het proces van toenadering van beide protestantse groepen. Dit proces heeft sinds de jaren '60 van de vorige eeuw plaatsgevonden in grote delen van Nederland. Het tempo waarin vorderingen worden gemaakt, verschilt nogal.
In Heerlen worden rond de jaarwisseling van 1963 twee gezamenlijke kerkdiensten gehouden, als begin van een steeds intensiever wordende samenwerking, die in 1988 uitmondt in een federatie. Er zijn dan twee predikanten aan de gemeente verbonden.

Na de explosieve groei van de gemeente in de eerste helft van de 20e eeuw is er een neergang gekomen. In de loop van de jaren '80 wordt duidelijk dat het ‘open houden’ van twee kerkgebouwen een te grote luxe is. Er wordt gekozen voor de kerk aan het Tempsplein als ‘huis van de gemeente’. Achter het gebouw wordt een klein zalencomplex ‘De Brug’ gebouwd, zodat het optimaal geschikt kan zijn voor kerkelijke (en andere) activiteiten op zondag en doordeweekse dagen.

Hier kerken sinds 1992 de leden van de ‘Reformatorische Kerkgemeenschap te Heerlen’, zoals de naam in deze fase in het Samen-op-Weg-proces luidt.
Wanneer in 1996 de gereformeerde predikant vertrekt, wordt de vacature niet vervuld. Sindsdien is er één full-time predikant aan de gemeente verbonden.

Op 23 maart 2006 is de vereniging van Hervormde Gemeente en Gereformeerde Kerk een feit geworden en vanaf die datum hangt er een geel bord met een nieuwe naam aan de gevel: Protestantse Gemeente Heerlen.

Predikanten door de jaren heen

Kerkzegels

In het zegel van de Hervormde Gemeente te Heerlen treffen we de bekende elementen aan van de lelie op een veld van doornen, die beschenen wordt door een zon der gerechtigheid met Christus in het midden. Het oorspronkelijke lakzegel was ovaler van vorm. Het randschrift is "Lilium Inter Spinas Cant:II:2" (= Gelijk een lelie onder de doornen, Hooglied 2:2). Het zegel is in gebruik vanaf 1728. Ontwerp: onbekend.

Toen de Hervormde gemeente op 1 september 1988 federeerde met de Gerformeerde kerk, werden beide zegels bijeengebracht in een nieuw (voorlopig) ontwerp van Piet Bening. Het zegel van de Gereformeerde kerk is in gebruik vanaf 1928, dat van de federatie vanaf 1990.

Geschiedenis kerkgebouw

Voor uitgebreide informatie over (de geschiedenis van) ons kerkgebouw kunt u de cultuurhistorische website Kerkgebouwen in Limburg raadplegen.